سوء پیشینه کیفری یا همان سوء سابقه عبارت از اعتباری است که شخص مجرم در اثر ارتکاب بعضی جرایم، بصورت دائم یا موقت از دست می دهد.

در واقع شخصی که مرتکب برخی از جرایم خاص می شود، بر اساس قانون صلاحیت و اعتبار انجام برخی از امور و یا صلاحیت عهده دار شدن برخی از مسئولیت ها، تکالیف، امتیازات و همچنین بهره مندی از برخی حقوق اجتماعی را که در حالت طبیعی تمامی افراد جامعه از آن برخوردار هستند را بصورت موقت و یا همیشگی از دست می دهد.

موارد سلب اعتبار چه به صورت موقت و چه به صورت دائم و همچنین جرایمی که ارتکاب آن ها منجر به از دست دادن اعتبار مجرم می شود، تماماً بر اساس قانون است که در این مقاله به تمامی آن ها اشاره نموده ایم. 

فردی که در دید جامعه و قانون مجرم شناخته شود در مواردی دارای سوء پیشینه کیفری خواهد بود اما اغلب مردم در مورد افرادی که مرتکب جرم شده است تلقی اشتباهی دارند و آن این است که این دسته از افراد دیگر مورد اعتماد جامعه نیستند و دیگر هیچ سهم یا امتیازی در جامعه نخواهند داشت و قطعاً صلاحیت تصدی شغل خود را از دست می دهند.

اما در ادامه همین مقاله با توضیحاتی که خدمتتان ارائه می شود متوجه خواهید شد که این گونه نیست.

قانون گذار سوء پیشینه کیفری و یا سوء سابقه را «محکومیت مؤثر کیفری» یا «مجازات تبعی» نامیده است و جرایم درجه یک تا پنج (در همین نوشته به توضیح جرایم یک تا پنج قانون مجازات اسلامی می پردازیم) مندرج در ماده 19 قانون مجازات اسلامی دارای مجازات های تبعی هستند.

اعمال مجازات تبعی بعد از وقوع برخی از جرائم الزامی است و در واقع کسی که مرتکب این جرایم شده باشد، بر اساس قانون باید تبعات آن را نیز بپذیرد.

مجازات تبعی به چه معناست؟

مطابق با ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، محکومیت قطعی کیفری در جرایم عمدی، پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، در مدت زمان مقرر در این ماده محکوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می کند:

الف) هفت سال در محکومیت به مجازات های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی

ب) سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار 

پ) دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که جنایت وارد شده نصف دیه مجنی علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج.

تبصره ۱: در غیر موارد فوق، مراتب محکومیت در پیشینه کیفری محکوم درج می شود لیکن در گواهی های صادره از مراجع ذیربط منعکس نمی گردد، مگر به درخواست مراجع قضایی برای تعیین یا بازنگری در مجازات

تبصره ۲: در مورد جرایم قابل گذشت در صورتی که پس از صدور حکم قطعی با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، اجرای مجازات موقوف شود اثر تبعی آن نیز رفع می شود

تبصره ۳: در عفو و آزادی مشروط، اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدت های فوق از زمان عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط رفع می گردد. محکوم در مدت زمان آزادی مشروط و همچنین در زمان اجرای حکم نیز از حقوق اجتماعی محروم می گردد

با این اوصاف فردی هم که مرتکب مجازات های مقرر در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی شده است با گذشت مدت زمان های فوق، اعاده حیثیت می شود و وضعیتش به وضعیت قبل از ارتکاب جرم بر می گردد و همچنین آثار تبعی محکومیتش از بین خواهد رفت.

البته در موارد ذیل، شخص مرتکب حتی بعد از گذشت مدت زمان تعیین شده، به طور دائم از حقوق اجتماعی محروم می شود:

الف) داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورا اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا

ب) عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور

پ) تصدی ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری

غیر از سه مورد فوق در بقیه موارد افراد بعد از گذشت مرور زمان مشخص در ماده ۲۵ می توانند همواره از حقوق اجتماعی بهره مند گردند.

این یک امتیاز به نفع مجرم و صد البته به نفع جامعه محسوب می گردد چرا که فردی که مرتکب جرمی شده است تا چه زمانی باید برخلاف افراد عادی جامعه زندگی سرشار از محدودیت و محرومیت داشته باشد؟!

بنابراین قانون برای این افراد در نظر گرفته است که بعد از مدتی به کار و فعالیت خود بازگردند که همین مورد قطعاً به نفع هم فرد و هم جامعه خواهد بود و باعث افزایش روحیه جنایت پذیری مجرمین نخواهد شد.

درجه بندی مجازات ها چگونه است؟

در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی که در واقع مهمترین ماده قانون مذکور است، مجازات ها به ۸ درجه ذیل درجه بندی شده اند که سنگین ترین مجازات تا خفیف ترین مجازات ها به ترتیب از درجه ۱ به درجه ۸ کاهش پیدا می کند:

الف) مجازات های درجه ۱

• حبس بیش از بیست و پنج سال

• جزای نقدی بیش از یک میلیارد ریال (۱،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

• مصادره کل اموال

• انحلال شخص حقوقی

ب) مجازات های درجه ۲

• حبس بیش از پانزده تا بیست و پنج سال

• جزای نقدی بیش از پانصد و پنجاه میلیون ریال (۵۵۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا یک میلیارد ریال (۱،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

پ) مجازات های درجه ۳

• حبس بیش از ده تا پانزده سال

• جزای نقدی بیش از سیصد و شصت میلیون ریال (۳۶۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا پانصد و پنجاه میلیون ریال (۵۵۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

ت) مجازات های درجه ۴

• حبس بیش از پنج تا ده سال

• جزای نقدی بیش از یکصد و هشتاد میلیون ریال (۱۸۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا سیصد و شصت میلیون ریال (۳۶۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) 

• انفصال دایم از خدمات دولتی و عمومی

ث) مجازات های درجه ۵

• حبس بیش از دو تا پنج سال

• جزای نقدی بیش از هشتاد میلیون ریال (۸۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا یکصد و هشتاد میلیون ریال (۱۸۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

• محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از پنج تا پانزده سال

• ممنوعیت دایم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی

• ممنوعیت دایم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی

ج) مجازات های درجه ۶

• حبس بیش از شش ماه تا دو سال

• جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال (۲۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا هشتاد میلیون ریال (۸۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

• شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرایم منافی عفت

• محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال

• انتشار حکم قطعی در رسانه ها

• ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت ۵ سال

• ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت ۵ سال

• ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت ۵ سال

چ) مجازات های درجه ۷

• حبس از نود و یک روز تا شش ماه

• جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال (۱۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا بیست میلیون ریال (۲۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

• شلاق از یازده تا سی ضربه 

• محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه

ح) مجازات های درجه ۸

• حبس تا سه ماه

• جزای نقدی تا ده میلیون ریال (۱۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)

• شلاق تا ده ضربه

سوالی که ممکن است ذهنتان را درگیر کرده باشد این است که اگر به طور مثال فردی محکوم به ۵ سال زندان شود و قبل یا حتی پس از اجرای حکم به دلایلی تبرئه شود، آیا باز هم مشمول مجازات تبعی می گردد؟

در پاسخ باید گفت خیر چرا که مجازات تبعی یا همان سوء سابقه شامل افرادی است که طبق ماده ۲۵ مرتکب جرایم عمدی شده اند. بنابراین فردی که سهواً مجرم شناخته شود و تبرئه گردد مشمول این قانون نمی گردد.