طرح پانزی چیست ؟ طرح پانزی (Ponzi scheme)، به یک ترفند در کلاهبرداری گفته می شود که در آن یک کلاهبردار یا همان طراح پانزی، به افراد ناآگاه وعده سودهای کلان و تضمینی در قبال سرمایه گذاری پول های آنها می دهد.

ابتدای کار برای اینکه اعتماد مشتریان را جلب کنند از پول افرادی که جدیدا سرمایه گذاری کرده اند، سود افراد قبلی را پرداخت میکنند. به این ترتیب افراد سرمایه گذار خوشحال از اینکه وعده راست به آنها داده شده دوستان خود را برای شرکت در این سرمایه گذاری تشویق می کنند.

در انتها به دلیل اشباع این شبکه و عدم وجود سرمایه گذار جدید، این طرح نابود شده و فرد کلاهبردار با مقدار زیادی پول متواری می شود.

اساس کار طرح‌ پانزی

حال که دانستیم طرح پانزی چیست بهتر است بدانیم که اساس کار طرح پانزی چیست ؟ برای درک بهتر این تفاوت برایتان یک مثال خواهیم زد تا موضوع کاملا شفاف شود.

چنگیز فردی است که قصد انجام ترفند پانزی را دارد. به عبارت دیگر کلاهبردار طرح پانزی است. او برای شروع کار خود اقدام به ثبت شرکت یا راه اندازی یک سایت جعلی می کند.

و در آن به مردم وعده می دهد که هرکس ۱ میلیون تومان پرداخت کند پس از سرمایه گذاری در بازار بورس نیویورک یا ارزهای دیجیتال ماهیانه ۲۰ درصد سود تضمینی به سرمایه گذاران خواهد داد.

اما در حقیقت هیچ‌ سرمایه‌گذاری در کار نبوده و فقط بازی با پول انجام می‌شود. پس از مدتی تبلیغ و جذب سرمایه گذاران اولیه، حالا چنگیز میلیون‌ها تومان پول جمع‌آوری کرده است.

برای ادامه دار شدن طرح خود و جذب پول بیشتر، چنگیز از پول سرمایه گذاران جدید سود سرمایه گذاران اولیه را پرداخت می کند. همین موضوع سبب می شود تا افراد قدیمی که سود خود را به طور کامل دریافت کردند این طرح را به دوستان خود معرفی کنند.

این طرح تا زمانی که پول به خوبی جمع آوری می شود و افراد جدید وارد طرح می شوند ادامه خواهد داشت تا اینکه چنگیز با پول های جمع آوری شده فرار کند. ( طرح پانزی چیست ؟ )

طرح های پانزی به دلیل گسترش اینترنت و انجام تبلیغات آسان در اینترنت و فضای مجازی افزایش چشمگیری داشته و طراح پانزی می‌تواند ناشناس باقی بماند.

نام طرح پانزی از کجا می آید؟

حال که دانستیم طرح پانزی چیست بد نیست بدانید که این نام از نام چارلز پانزی، یکی از مشهورترین کلاهبرداران تاریخ، گرفته شده است. او با فروش کوپن‌های تخفیفی اداره پست، به سرمایه‌گذاران وعده ۵۰ درصد سود را در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصد سود در ۹۰ روز می‌داد.

روش پانزی این بود که با استفاده از سرمایهٔ سرمایه‌گذاران پیشین و همچنین سرمایه‌گذاران جدید، سود اولین‌ سرمایه گذاران را پرداخت می‌کرد. چارلز پانزی توانست با طرح ابداعی خود، در دهه ۱۹۲۰ در آمریکا، بیش از ۲۰ میلیون دلار کلاهبرداری کند.

طول عمر طرح پانزی چقدر است؟

حال که دانستیم طرح پانزی چیست بهتر است بدانیم که این طرح زمان مشخصی ندارد. همانطور که گفتیم طرح پانزی تا زمانی که سرمایه گذار جدید وجود داشته باشد ادامه خواهد داشت.

پس از این‌که مقدار زیادی پول جمع شد و یا دیگر سرمایه‌گذاران جدید به اندازه نیاز وارد عرصه نشدند، طراح دیگر سودی پرداخت نمی‌کند. طبق قاعده تصاعد و جمعیت، معمولا یک طرح پانزی بیش‌تر از دو سال دوام نمی‌آورد.

طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟

حال که دانستیم طرح پانزی چیست باید بدانیم این طرح چگونه کار می کند؟

به طور کلی تمام طرح‌های پانزی یک چرخه را دنبال می‌کنند اما نحوه کار می‌تواند کمی متفاوت باشد. هسته اصلی تمام طرح های پانزی یکسان است اما ظاهر و نوع ادعاها متفاوت است.

چرخه اصلی در همه طرح های پانزی

۱- تبلیغات فریبنده

در ابتدا با تبلیغات کاذب (معمولا در اینترنت یا گروه‌های اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم شده و مقدار کمی سرمایه‌گذاری می‌کنند. بعضی از طرح‌های پانزی روش‌های بازاریابی هم در پیش گرفته که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم کند، سودش بیشتر خواهد شد.

۲- واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد

برای جلب اعتماد بیشتر سودها به طور مرتب واریز می شوند. همانطور که گفتیم این سودها یا با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید و یا از سرمایه اولیه طراح پرداخت می‌شود. ( طرح پانزی چیست ؟ )

۳- ورود حجم زیادی از سرمایه

پس از جلب شدن اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه‌ وارد طرح پانزی مورد نظر می شود. سرمایه گذاران پیشین نیز پس از اینکه سود خود را دریافت کردند تصمیم میگیرند پول بیشتری وارد کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت می‌کنند.

در این مرحله تعصبات کورکورانه سبب می‌شود برخی از سرمایه‌گذاران برای شرکت در این طرح، حتی اقدام به دریافت وام یا قرض سنگین و حتی فروش خانه یا اتومبیل خود کنند.

۴- فروپاشی طرح

موارد ۱ تا ۳ چندین بار تکرار می‌شوند تا این‌که دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شود. ( طرح پانزی چیست ؟ )

تشخیص طرح پانزی

حال که دانستیم طرح پانزی چیست این سوال پیش می آید که چگونه می توان این طرح را تشخیص داد. اگرچه انواع مختلفی طرح پانزی وجود دارد اما تمامی آنها یک سری خصوصیات اصلی دارند که عبارتند از:

۱- سودهای نجومی و تضمینی

قول سودهای نجومی و تضمینی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است. هر جا این وعده را دیدید، به پانزی بودنش شک کنید. منظور از نجومی بودن سود این است که اگر قرار باشد با پول خود کار کنید، باز هم سودش از طرح پانزی پایین‌تر است.

مثلا ماهی بیش از ده درصد سود تضمینی، بسیار مشکوک است. به این فکر کنید که چطور می‌شود بدون هیچ ریسکی چنین سودی را تضمین داد؟

۲- ناشناس بودن طراح

به طور معمول در یک طرح پانزی اطلاعات زیادی درباره تیم یا گرداننده اصلی وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، معمولا از اسامی مستعار یا تقلبی استفاده می‌شود. یک طراح پانزی قطعا نمی‌خواهد شناسایی شود.

۳- عدم شفافیت در فعالیت‌ها

یک طرح پانزی با شفافیت کامل نمی گوید که چگونه سود نجومی خود را به دست می آورد و چگونه می توان آن را تضمین کند.

به عنوان مثال، بعضی از طرح‌ها می‌گویند که پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند اما درخصوص اینکه چگونه از ریسک نوسانات قیمت، سختی استخراج و … در امان هستند صحبتی نمی کنند.

۴- بدون اطلاعات تماس معتبر

طرح‌های پانزی معمولا آدرس و شماره تلفن‌های معتبری از خود اعلام نکرده یا به آدرس‌های تقلبی و دفترهای کار چند روزه روی می‌آورند. ناشناس بودن از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است. (‌طرح پانزی چیست ؟ )

۵- روش‌های عجیب دریافت پول

طراح سعی می‌کند تا مبالغ را از درگاه‌های غیرقانونی یا این‌ روزها به وسیله ارزهای دیجیتال دریافت کند تا رهگیری آن برای پلیس مشکل باشد.

۶- نداشتن مجوزهای قانونی

طرح‌های پانزی نمی‌توانند مجوزهای قانونی اخذ کنند. البته گاهی اوقات یک طرح تا حدی حرفه‌ای است که مقامات قانونگذار را نیز فریب داده یا با باندبازی مجوز لازم را دریافت می‌کند.

تفاوت‌ طرح هرمی و پانزی

جالب است بدانید که طرح‌ پانزی با طرح های کلاهبرداری هرمی شباهت های بیشماری دارد که بسیاری اوقات سبب می شود تا برخی از کاربران این دو را یکی بدانند.

اما واقعیت این است که طرح هرمی با طرح پانزی دقیقا مشابه نبوده و یک‌سری از ویژگی‌ها، آن‌ها را از یکدیگر متفاوت می نماید.

طرح هرمی چیست؟

حال که دانستیم طرح پانزی چیست بهتر است با تعریف طرح هرمی نیز آشنا شویم. در طرح هرمی به افراد شرکت کننده وعده داده می شود که در صورت اضافه کردن عضو جدید به شاخه و زنجیره خود سودهای بیشتری به فرد تعلق می گیرد.

همچنین در طرح هرمی معمولا یک‌سری کالا یا خدمات وجود دارد که بایستی توسط عضو جدید خریداری شده تا سود به نفر بالایی هرم تعلق بگیرد.

• شباهت‌ طرح پانزی و هرمی
  • هر دو با دادن وعده سودهای نجومی، جیب قربانیان را خالی می‌کنند.
  • هر دو برای بقا و ادامه دادن، نیاز به جذب اعضای جدیدتر دارند.

• تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی
  • طرح پانزی مدعی سرمایه‌گذاری پول‌ها در بازار است اما در طرح هرمی با یک‌سری محصول یا خدمات طرف هستیم.
  • طرح پانزی می‌تواند شبکه‌ای نباشد اما طرح هرمی شبکه‌ای است، به این صورت که اعضای قدیمی، اعضای جدیدتر را دعوت می‌کنند.
  • طرح پانزی کاملا کلاهبرداری است و قانون با آن برخورد می‌کند اما طرح هرمی با اینکه از اساس مشکل دارد، می‌تواند قانونی هم باشد.

طرح‌ پانزی و هرمی در ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتال با توجه به ویژگی هایی که دارند، کار را برای کلاهبرداران پانزی و هرمی تا حد زیادی راحت کرده‌اند و این روزها بیشتر طرح‌های پانزی با استفاده از انواع ارز دیجیتال راه‌اندازی می‌شوند.

معرفی بیت‌کانکت – بزرگترین پانزی تاریخ ارزهای دیجیتال

بیت کانکت (Bitconnect) یک پلتفرم سرمایه‌گذاری و وام‌دهی ارزهای دیجیتال بود که در سال ۲۰۱۷ به شدت مطرح شد. ارز دیجیتال آن یعنی BCC با قیمت بیش از ۵۰۰ دلار در رده‌های بالای بازار جا خشک کرده بود و صرافی‌های بسیار معتبری از آن پشتیبانی می‌کردند.

در ژانویه ۲۰۱۸، پس از بررسی نهادهای تنظیم کننده بر فعالیت‌های این سازمان و مشخص شدن کلاهبرداری پانزی، بیت کانکت فروپاشید.

پس از خبر فروپاشی توکن BCC بیش از ۹۰ درصد ارزشش را در کمتر از چند ساعت از دست داد. در همان ماه ارزش این ارز دیجیتال از ۴۰۰ دلار به حدود ۷ دلار کاهش یافت و اکنون با قیمت صفر، یک ارز دیجیتال مرده به شمار می‌آید.

استخراج یا ماینینگ ابری (Cloud mining)

بخش بزرگی از کلاهبرداری های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال به وب‌سایت‌های ماینینگ ابری اختصاص دارند که ادعا می‌کنند با پول سرمایه‌گذاران اقدام به استخراج بیت کوین می‌کنند.

اغلب این سایت‌ها از روش پانزی استفاده کرده و از سود سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران قدیمی سود پرداخت می‌کنند. ( طرح پانزی چیست ؟ )

سودهای نجومی و تضمینی بدون در نظر گرفتن ریسک‌های استخراج، عدم شفافیت در نحوه کار، عدم وجود آدرس یا شماره تلفن معتبر و … از نشانه‌های طرح‌های پانزی ماینینگ هستند.

ماینینگ ابری امکان‌پذیر است اما یک سایت معتبر در ماینینگ ابری، فقط قدرت هش می‌فروشد نه این‌که مدعی سود نجومی تضمینی با نرخ ثابت و منظم باشد.

فروش توکن های بی ارزش

این روش به خودی خود پانزی یا هرمی محسوب نمی‌شود اما مکملی برای طرح‌های کلاهبرداری پانزی و هرمی است.

روش کار این طرح‌ها به این صورت بوده که ابتدا پول زیادی در قالب بیت کوین یا ارزهای دیجیتال معتبر از مردم دریافت می‌کنند تا سودهای تضمینی به آن‌ها پرداخت کنند.

اما در نهایت، این سود را با ارز دیجیتالی که خودشان ساخته‌اند و هیچ ارزشی ندارد، می‌پردازند و این امیدواری را به مردم می‌دهند که قیمت آن در آینده افزایش خواهد یافت.

جمع بندی

طرح‌ پانزی روشی در کلاهبرداری است که با وعده دادن سودهای تضمینی و نجومی، از قربانیان سرمایه جذب می‌کند. برای جلب اعتماد بیشتر، کلاهبرداران در ماه‌های اول سود تضمینی را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند.

این کار با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید انجام می‌شود. پس از مدتی که پول زیادی جذب شد و دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وارد سیستم نشد، کلاهبرداران دیگر پولی پرداخت نمی‌کنند و متواری می‌شوند.

تشخیص طرح‌های پانزی اصلا سخت نیست. مهم‌ترین شاخصه این طرح‌ها سودهای نجومی تضمینی و ناشناس بودن است.

به دلیل ماهیت ارزهای دیجیتال در حریم خصوصی تراکنش‌ها و عدم تحریم‌پذیری، این روزها شاهد افزایش فعالیت طرح‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال هستیم که تا زمان قانون‌گذاری ، سرمایه‌گذاران خودشان مسئولیت اصلی را بر عهده دارند.